De Middeleeuwse schoen met een asymmetrisch patroon

Bijzonder aan deze middeleeuwse schoen is de asymmetrische, opengewerkte decoratie.

Vanaf het midden van de wreef naar de binnenkant van de voet is een herhaald patroon van hartjes te zien, vanaf de wreef de andere kant op liggende streepjes en stipjes. Hoe leuk is dat, met gekleurde kousen eronder!

In Dordrecht zijn veel van dit soort luxe schoenen opgegraven, waaronder enkele met een asymmetrisch patroon. Dordrecht was in de 14^e eeuw een rijke stad en schoenen als deze werden gedragen door de elite. Ze waren niet erg stevig of ondersteunend, dus bedoeld voor mensen die niet veel hoefden te lopen en geld en vrije tijd genoeg hadden om met zoiets te pronken. Deze elegante schoenen ogen misschien nogal vrouwelijk, maar het waren zeker niet alleen vrouwen die ze droegen…

Egyptische farao gekleed als een westerse vorst. Aan zijn voeten draagt hij elegante opengewerkte schoenen met groene kousen. Verluchte letter I door Michiel van der Borch (1332) in de rijmbijbel van Jacob van Maerlant (1271).

Andere opengewerkte 14e-eeuwse schoen uit de collectie van het Dordrechts Museum. Van deze schoen is de decoratie symmetrisch.

Maar waar komt het gebruik van een asymmetrisch patroon eigenlijk vandaan? Was dit een vorm van rebellie? Om te kijken hoe ver je kunt afwijken van het geijkte? Is experimenteren gewoon inherent aan nieuwe ontwikkelingen in de mode? Of komt dit ergens anders vandaan?

Mode vanuit groepscode

Het is bekend dat er in de 14^e eeuw 'asymmetrische kleding' werd gedragen. Dat is te zien op afbeeldingen uit die tijd met kleding die bijvoorbeeld voor de ene helft rood is en de andere helft geel, of zelfs rood/geel gestreept en groen. Deze kleding werd 'mi-parti' genoemd: 'half gedeeld'.

Mi-parti kleding op afbeeldingen uit de Heidelbergse Sachsenspiegel, begin 14e eeuw.

Mi-parti kleding op afbeeldingen uit de Romance of Alexander, ca. 1340. Te zien zijn zowel mi-parti rocken (overkleed) als caproenen (kap). Sommige personen dragen zelfs twee verschillende kleuren kousen.

Mi-parti kleding bestond al in de 13^e eeuw en werd aanvankelijk gedragen door speellieden. Rond 1300 versierden ridders hun wapenrocken met heraldiek, vaak in wapenkleuren, wat leidde tot (verticaal verdeeld) twee verschillende kleuren. Daarop werden ook volgelingen of personeel van edellieden gekleed in mi-parti kleding zodat je kon zien bij welk huis ze hoorden.

Ook stedelingen die zich bij een bepaalde partij aansloten kleedden zich in de kleuren van die partij. Van daaruit werd het overgenomen als modeverschijnsel en zo zag je rond het midden van de 14^e eeuw ook vrouwen en oudere mannen in mi-parti kleding rondlopen. Zo werd iets vanuit groepscode mode en dat klinkt helemaal niet onbekend.

Influencers van hun tijd

Liepen hooggeplaatste dames en heren eenmaal in mi-parti kleding rond, dan wilden anderen natuurlijk zijn zoals zij. Mode was ook toen een middel om je te profileren. Belangrijke mensen wilden net als nu gezien worden. Zij waren de influencers van hun tijd. Door vergaande (handels)contacten - Dordrecht was in de Late Middeleeuwen de belangrijkste stad van het graafschap Holland - waren modetrends ook toen al grensoverschrijdend: wat in de mode was in Dordrecht was gelijktijdig mode in bijvoorbeeld Danzig (het huidige Gdansk in Polen). Dat laten onder meer opgegraven schoenen zien.

Het gebruik van een asymmetrisch patroon in het midden van de 14^e eeuw was dus (internationaal) gewoon mode en geen bewuste breuk met iets bestaands om eens gek te doen, je creatief uit te leven, de sleur te doorbreken of een statement te maken. Misschien dat dat op het eerste oog zo lijkt, maar wij kijken door een moderne bril. We moeten dus met mode uit het verleden oppassen die niet te interpreteren naar onze moderne maatstaven. Het is niet altijd wat het lijkt. In dit geval is het 'just fashion'.

Overigens was deze 'party shoe' niet geschikt om te recyclen, hoewel hergebruik voor gewone schoenen - en veel andere gebruiksvoorwerpen - in de Middeleeuwen meer regel dan uitzondering was. En daarin schuilt wel een zekere mate van rebellie: deze schoen was in feite een 'wegwerpschoen' zodra de mode veranderde. Wat dat betreft waren ze met deze schoen hun tijd ver vooruit…

Meer hierover? Lees ook dit blog waar meerdere middeleeuwse schoenen centraal staan.

Modemuze@Maison Amsterdam

Van 18 september tot en met 3 april 2022 is de 14e-eeuwse schoen te zien in de tentoonstelling Maison Amsterdam: De stad, de mode en de vrijheid. Voor de tentoonstelling tonen 15 partnermusea een object uit eigen collectie gelinkt aan het onderwerp vrijheid en codetaal.