Strandhul: als je haar maar goed zit.

Strandhullen komen in verschillende verzamelingen en museumcollecties met mode- en streekdracht voor. Vrouwen droegen deze mutsen op het strand over hun haar om te voorkomen dat hun kapsel verwaaide. Toen ik er onlangs zelf één bemachtigde, besloot ik me in dit fenomeen te verdiepen.

Strandhul, collectie J. Hooikammer

Toen ik rondvroeg bij verschillende musea en verzamelaars bleek het een vrij onbekend fenomeen. Het lijkt een verschijnsel te zijn geweest dat in de eerste decennia van de twintigste eeuw voorkwam langs de Noordzeekust tussen Wijk aan Zee en Katwijk.

Strandhullen op afbeeldingen

Op ansichtkaarten en foto’s uit het begin van de twintigste eeuw komen vrouwelijke badgasten met strandhullen voor, zoals op deze foto uit het album van de familie Honig, gemaakt omstreeks 1927 in Wijk aan Zee:

Collectie Nederlands Openluchtmuseum: AA 143489

Of de foto die volgens het opschrift op de achterzijde is gemaakt tijdens een ‘uitje van de missie-naaikring’ in 1925:

Collectie Nederlands Openluchtmuseum: AA 179622

Cora Lotsy uit Blaricum draagt omstreeks 1920 haar strandhul niet alleen als ze met haar familie op het strand bij Noordwijk zit, maar ook tijdens een zeiltocht langs de Zeeuwse kust:

Collectie Nederlands Openluchtmuseum: AA 202489 en AA 202591

Bewaard gebleven strandhullen

In de collectie van het Nederlands Openluchtmuseum is een aantal mutsen als strandhul of toeristenhul geregistreerd. Bij sommige is het een toeschrijving van het museum. Van twee is volgens de museumregistratie bekend dat ze op het strand aan badgasten zijn verkocht. De ene is gekocht in Zandvoort en de andere verwisselde omstreeks 1900 voor 2,50 gulden op het strand van Katwijk van eigenaar.

Strandhul, gekocht op het strand van Zandvoort. Collectie Nederlands Openluchtmuseum: K.50-68

Model en uitvoering

Als we deze strandhullen beter bekijken lijkt het model nauwelijks te verschillen van het model van de hullen zoals die bij de streekdrachten langs de Noordzeekust en het achterliggende gebied gedragen zijn. Bij de streekdrachthul bepaalde het materiaal, de uitvoering en de wijze waarop de hul gedragen werd uit welk gebied deze afkomstig was en in welke periode de muts gedragen werd.

De strandhullen hebben een bol die uit twee helften bestaat, met een middennaad die vanaf het voorhoofd tot de nek loopt. Aan de onderzijde van de bol zijn twee banden door een schuif gehaald. Hiermee kan de muts in de nek op maat worden getrokken. De voorstrook, voorlangs de bol, volgt het gezicht. Onderaan de uiteinden is de voorstrook meestal iets langer dan de bol. Typerend voor de strandhullen lijkt het soms wat hoekige model en het wat slordig uitgevoerde naaiwerk.

De bol kan gemaakt zijn van machinale (stip)tule of van machinale tule die met de hand geborduurd is. Dikwijls is er dan een eenvoudig patroon met kettingsteken aangebracht. De kantstrook is dikwijls van machinale kant in de stijl van Rijsselse kloskant. De voorstrook is langs de rand gerimpeld om beter aan te sluiten rond het gezicht. Een doorgeregen draad houdt de plooien op hun plaats.

Machinale kant. Dit type komt veel voor aan strandhullen. Collectie Nederlands Openluchtmuseum: ST 0293

Verschuivingen

In de negentiende eeuw dragen de vissersvrouwen langs de Noordzeekust vrij eenvoudige hullen, maar deze worden vanaf het eind van de negentiende eeuw steeds fraaier. Het borduurwerk van de bol is verfijnder en de kantstroken van de zondagse hullen zijn, als de draagster het kan betalen, van brede Rijsselse kloskant.

Petronella van Beelen uit Noordwijk, 1955. Collectie Nederlands Openluchtmuseum: AA 41679

De eenvoudige hullen werden als strandhul of badgastenmutsjes verkocht aan toeristen. In Noordwijk waren ze onder meer te koop in een lokale manufacturenzaak. Toen na de Tweede Wereldoorlog de materialen van de streekdrachthullen schaars werden, grepen sommige Noordwijkse drachtdraagsters terug op de goedkope hullen omdat er verder niets meer te krijgen was.

Eenvoudige hul van een Zandvoortse visventster, gedragen aan het eind van de 19e eeuw. Collectie Nederlands Openluchtmuseum: K.201-46

Conclusie

Er zijn eenvoudige hullen die niet als strandhul maar door streekdrachtdraagsters gedragen zijn, maar ook fraaiere strandhullen die niet als zodanig zijn geregistreerd en nu als streekdrachtmuts in collecties aanwezig zijn. Het lijkt erop dat afgedankte streekdrachthullen als strandhullen werden verkocht, maar er zijn er ook die speciaal als zodanig zijn gemaakt. Het is dus moeilijk om achteraf vast te stellen of een muts een strandhul is of niet. Meestal kan alleen de herkomst zekerheid geven of een strandhul daadwerkelijk als zodanig gebruikt is.