Shinen met je schoenen
Zoveel schoensieraden zie ik nog niet. Maar nu ik er op ben gaan letten, heb ik het idee dat dat zou kunnen veranderen. Gewend als ik was aan vingers, polsen, oren, nek en borst als plek voor sieraden, keek ik niet vaak omlaag. Er blijkt daar beneden de laatste tijd juist van alles te gebeuren. Een kleine tour.
Opeens zijn ze overal
November 2019 barstte van de sieraden-evenementen, gebundeld onder de naam Obsessed!. Door de festival-opzet stuit je als snel op dwarsverbanden. Neem nou schoensieraden. Het begon met een lezing door de Amerikaanse Valerie Steele, die haar bijnaam de ‘Freud of Fashion’ eer aan deed. Fashion gaat voor haar ook altijd over sex en dat geldt extra voor de schoen. Wat is de symboliek van voeten in schachten, gespen die open en dicht kunnen, of de fallische hak, oh là là... Ik kon het dus niet helpen dat schoenen opeens mijn aandacht trokken.
Op Instagram flitste een zilveren enkelband voorbij, gedragen op zwarte Dr Martens. Op een galerie-opening zag ik een paar sieraadkunstenaars die sneakers droegen van het merk Off-White. Het rode plastic merkje aan hun veters, de ‘zip-tie tag’, deed me denken aan een gebruik uit de hiphopscene van een tijdje terug. Mensen lieten het kartonnen prijskaartje aan hun dure cap bungelen, alsof ze hem net hadden gekocht. Het Off-White ‘kaartje’ is van zulk stevig materiaal gemaakt, dat het uitnodigt om het te laten zitten. Het is niet voor niks rood, wie weet benadrukt het de voet als erogene zone, compleet met verwijzing naar het oormerken van het vee dat je bezit of naar - wel ja - bondage.
Zonder eindeloos te psychoanalyseren is de zip-tie tag voor mij vooral iets wat de identiteit van de drager vormt. Enerzijds is de boodschap: status. Dit zijn namelijk geen goedkope gympjes, hier stáát iemand. Aan de andere kant is het rode merkje een onderling herkenningsteken, van wie er nog meer geïnvesteerd heeft in een alliantie met de filosofie van het merk (‘young and embracing the now in a sophisticated manner’). De zip-tie tag valt in ieder geval op en ik werd er heel vrolijk van. Het is een sieraadje op zich.
Antieke gespen
Rond dezelfde tijd vertelde Bianca du Mortier, conservator kostuums van het Rijksmuseum, over antieke schoengespen. Een schoen, bij de heren van leer en bij de dames vaak van stof, had een tong. De twee zijflappen werden bij elkaar gehouden door een gesp. De gespen hadden duidelijk een functie – zonder gesp, geen schoen. Dat praktische nut weerhield sommige 18e en 19e-eeuwers er niet van met duizelingwekkende, met strass bezette blikvangers rond te stappen. Dat de welgestelden niet vaak door de modder hoefden te lopen, was duidelijk. En anders was er nog een stel ringvormige verhogingen om onder te binden, patijnen of leren overschoenen, trippen.
Steeds een nieuwe look
Lang niet gek eigenlijk, om met afneembare accessoires je schoenen aan te passen. Ik moest denken aan mijn favoriet, de vleugeltjes die je mee kunt veteren. Ze zitten nog op het kaartje, mijn kinderen wilden niet als kleine Hermesjes door het leven. Of neem clip-on glitterstrikken, een uitkomst voor slimme bruiden. En Crocs? De ventilatiegaatjes van je schuimrubber klompen kon je customizen, toen nog pimpen genoemd, met ‘jibbitz’. De goedkope plastic figuurtjes kon je ook naar een kunststof strip-armband met gaatjes verplaatsen, wat hun status van sieraadjes benadrukte.
Net toen het leek dat de rage na vijftien jaar over was (en de voorraad jibbitz aan de man gebracht als trillingsdempers voor tennisrackets?), werden Crocs nog even gekaapt door high fashion. Balenciaga hees ze letterlijk op een voetstuk, compleet met Balenciaga-jibbitz en een Balenciaga-prijskaartje. Een jaar later kwam Gucci met de Flashtrek. Om de schoenen zaten brede, met glimmende stenen bezette elastieken. Omdat je ze er af kon halen, was de verwijzing naar stijgijzers duidelijk. Ontmande stijgijzers, dat wel, zonder punten. Zowel mode- als bergliefhebbers fronsten de wenkbrauwen. Maar, zoals dat gaat, inmiddels is de verwaterde vorm te zien in het straatbeeld.
Pop-up buiten de sieradenbubbel
Een paar dagen na de schoengespen, zag ik een pop-up presentatie van vier jonge ontwerpsters waaronder sieradenmaakster Kalkidan Hoex. Haar grote vergulde ringen doen denken aan Afrikaanse maskers. Identiteit is een thema voor de kunstenares, die is geboren in Ethopië, geadopteerd en opgegroeid in Nederland. De pop-up heette ‘The Majority is Diversity’ en verwijst naar een omslagpunt: de meerderheid van de mensen op straat zal binnenkort een gemengde identiteit hebben.
Kalkidan legt uit dat in de hybride maatschappij subculturen zoals hip hop en hardcore belangrijker worden. Voor de locatie van de pop-up benaderden ze Patta, een sneakerwinkel op de Zeedijk in Amsterdam. Dat was geen toeval. Ten eerste wilden ze hun sieraden buiten de geijkte sieraden-wereld laten zien. Samenwerken is de toekomst voor Kalkidan, met als lichtend voorbeeld de ‘collabs’ van de Zweedse sieradenontwerper Göran Kling met verschillende lifestyle-merken. Voor de herlancering van de Adidas Gazelle maakte hij 180 verschillende schoenmedailles met de afdruk van de zool. De medaille zat bij aankoop aan de veter; sommige kopers deden ‘m om hun nek. Het drong tot me door dat sneakers een grote rol spelen in de wereld van Kalkidan en de mensen die zich door haar werk aangesproken voelen. Als het enigszins kan geven ze er ook geld aan uit.
Dat een student €600 betaalt voor een paar sneakers; ik moet er aan wennen. Maar is het eigenlijk minder raar als ik dat geld zou uitgeven aan een sieraad? Hoe dan ook, bij deze pop-up presenteerde Kalkidan sieraden voor sneakers. Net als bij haar ringen gaat het om unieke stukken, met gezichten, van zilver of verguld zilver. Met twee messing karabijhaakjes hang je het sieraad aan je veters. Je kunt ze dragen hoe je wilt, aan je schoen of toch aan een ketting, één schoen met en één zonder, met of zonder andere sieraden. Ze leiden de aandacht naar je schoen en dat is precies de bedoeling, zegt Kalkidan. Het is misschien tijd om sneakers serieus te nemen. Maar er speelde nog iets anders.
Hybride
Dat ik me zorgen maakte over de kwetsbaarheid van de schoensieraden, zo dicht bij zand en stof van de straat, was niet nodig. Volgens Kalkidan hoort het erbij als haar schoensieraden wat krassen en butsen oplopen. Me plotseling bewust van een levensgrote generatiekloof wees ik ook nog naar die riskante knijpoogjes. Ik had namelijk vlak daarvoor in de digitale archieven van kranten uit de 19e eeuw gezocht. De site was een tip van Bianca du Mortier. Wat het woord ‘schoengesp’ daar opleverde waren voornamelijk politieberichten van gevonden voorwerpen. Een enkel schoensieraad van Kalkidan kost toch een paar honderd euro. Wat als je dat verliest? Kalkidan is er niet bang voor. Het is vooral heel belangrijk voor haar dat ze mobiel kunnen zijn. Je verplaatst ze van je Nike’s naar je Puma’s, van je veters naar een ketting om je nek en terug. De symmetrie van twee gelijke gespen op twee gelijke schoenen ligt achter ons. Je moet kunnen wisselen van stijl. Mobiele sieraden, op sneakers of niet, zijn de sieraden van de hybride maatschappij.
Bronnen
- Marjan Unger Lezing door Valerie Steele, directeur van het museum van het Fashion Institute of Technology in New York, Rijksmuseum, 4 november 2019
- Lezing ‘Button & buckle up!’ door Bianca du Mortier, conservator kostuums van het Rijksmuseum, op 7 november 2019 tijdens SIERAAD Art Fair in Amsterdam.
- www.delpher.nl voor historische krantenartikelen.
- Pop-up ‘The Majority is Diversity’ bij Patta op de Zeedijk 22 in Amsterdam op 9 en 10 november 2019 door Kalkidan Hoex, Carmen Vollebergh, Lily Harte en Michelle Cornelissen
Deel
Aanvullingen
Vul deze informatie aan of geef een reactie
Reactie