Boekbespreking: The Modern Guide to Antique Jewellery

Hoe te kijken en hoe te verzamelen
Het boek The Modern Guide to Antique Jewellery behandelt sieraden vanaf circa 1800 tot en met de vroege twintigste eeuw en laat verschillende internationale experts en handelaren aan het woord. Ook komen verschillende trends aan bod en wordt het verschil tussen antiek en vintage uitgelegd: antiek is meer dan 100 jaar oud, vintage is jonger. Het boek belooft de lezer te verrijken met de volgende kennis: identificatie van de meest gebruikte edelstenen en de verschillende wijzen waarop ze worden gezet. Ook zal de lezer leren geschikte sieraden te onderscheiden en te weten komen waar de beste stukken worden verhandeld. Ten slotte krijgt de lezer ook praktische tips hoe de juwelen te dragen en hoe voor de antieke sieraden te zorgen. Worden deze beloftes ingelost?

Bepaal je stijl
Antiekhandelaren zijn vaak gespecialiseerd in een bepaalde periode of een bepaalde stijl. Als (aanstormende) verzamelaar is het goed je oor te luisteren te leggen bij experts, eer je toeslaat. Maar het is ook juist van belang op je gevoel af te gaan en dát sieraad te verwerven dat zo veel emoties oproept. Net zoals er verschillende typen handelaren zijn, zijn er verschillende soorten verzamelaars. Zo is er onder andere de collectioneur die voor de geschiedenis en de vormgeving van een sieraad gaat als zijnde exemplarisch. Diens verzameling bevat unieke en museale stukken die vaak ongeschikt zijn om te dragen vanwege hun kwetsbaarheid.

Geadviseerd wordt museale sieradencollecties te bezoeken en vervolgens te bepalen welke stukken zijn blijven hangen om zo je voorkeuren te ontdekken. Er wordt -terecht- benadrukt dat verzamelen hoogstpersoonlijk is.

Georgiaanse roosgeslepen diamanten ring, circa 1820. Met dank aan Keyamour. Foto: Rockstone Studios, Brian Moghadam

Steensoorten
In het tweede hoofdstuk worden verschillende stenen die vaak in antieke sieraden voorkomen besproken. De origine wordt behandeld, de vindplaatsen alsook de verschillende betekenissen die de stenen kunnen hebben in verschillende culturen. Er wordt een goede basis gelegd voor het herkennen van de populairste steensoorten en koraal en parels en ook wordt toegelicht wanneer en hoe welke stenen of materialen in zwang raakten. Tevens worden verschillende typen email zoals plique-à-jour, guilloché, champlevé en cloisonné beschreven.

Slijpsels worden bekend verondersteld
Termen als rose-cut of mine-cut worden veelvuldig gebruikt, maar helaas niet toegelicht. Wanneer waren deze slijpsels populair en hoe kun je ze herkennen? Deze terminologie wordt kennelijk bekend verondersteld. Het was aardig de verschillende slijpsels samen met de stenen te bespreken. Verder wordt er geschreven over halfedelstenen: een door gemmologen reeds lang geleden verworpen aanduiding. De kracht van de kennis in het boek zit hem in de beschreven sieraden en niet zo zeer in de beschrijving van de stenen. Ook worden sieraden besproken die niet van edele materialen zijn gemaakt, zoals geslepen staal en fer de Berlin.

Georgiaanse tijd
Het derde hoofdstuk gaat in op Europese sieraden in de Georgiaanse tijd (1714-1830). De periode is genoemd naar de vier elkaar opvolgende Britse koningen George I tot en met George IV. De verschijningsvorm van sieraden werd in die tijd vooral bepaald door Portugese en Spaanse sieraden. Het waren die naties die vanuit andere werelddelen nieuwe steensoorten importeerden. Tegelijkertijd verwierven vrouwen in Europa meer vrijheden. Met name George IV (1762-1830) was dol op juwelen. In die tijd werden onder andere veel sieraden gemaakt met daarin een afbeelding van het oog van een geliefde of portretminiaturen. Sluitingen van halssieraden hadden vaak de vorm van een hand.

Georgiaanse almandien granaatviooltjes ketting gezet in goud, circa 1800. Foto met dank aan The Spare Room Antiques

Giardinetti en reproducties
Giardinetti, ringen of broches in de vorm van een mand met bloemen uitgevoerd in verschillende kleuren stenen waren zeer populair in de Georgiaanse tijd en zijn ook vandaag de dag nog zeer geliefd onder verzamelaars. Bernstein meldt echter dat het zelfs voor experts en handelaren vaak lastig is reproducties van deze sieraden, die vanaf circa 2008 de markt overspoelen, te onderscheiden van de originelen.

Victoriaanse tijd
De Victoriaanse tijd valt onder te verdelen in drie verschillende perioden: Romantic, Grand en Aesthetic. De romantische periode was het begin van Queen Victoria’s (1819-1901) koningschap (1838-1901). Sentimentele motieven als handen, harten en bloemen speelden de hoofdrol. In tegenstelling tot de Georgiaanse tijd konden stenen nu open worden gezet en werd hun glinstering nog rijker. Turkoois werd veel gebruikt. Victoria kreeg een verlovingsring in de vorm van een slang, als symbool van eeuwige liefde. Vervolgens werd dit motief ongekend populair, eerst in het Verenigd Koninkrijk en vervolgens ook in Europa en de Verenigde Staten. Andere veelvoorkomende motieven waren halve manen, ankers, vogels (vooral duiven en zwaluwen) en sterren. Door de Industriële Revolutie werden sieraden bereikbaar voor grotere groepen mensen.

Victoriaanse dubbele slangenring met mijngeslepen ogen in 15-karaats goud, circa 1860. Foto met dank aan Beth Bernstein (persoonlijke collectie)

Rouwsieraden
Aan rouwsieraden is een apart hoofdstuk gewijd. Tijdens de Grand periode, die twee decennia telt en startte met het overlijden van Prince Albert in 1861 vonden rouwsieraden gretig aftrek. Het zwarte git werd toegepast in broches, oorsieraden en halssieraden. Het materiaal, gefossiliseerd hout, werd in grote hoeveelheden gewonnen in de buurt van de stad Whitby (Verenigd Koninkrijk). Ook zwarte onyx werd veel gebruikt in sieraden uit die periode. Zaadparels (kleine parels) kwamen eveneens veelvuldig voor en stonden symbool voor tranen. Medaillons waarin foto’s waren verborgen of haar van een geliefde waren ongekend populair.

Historiserende sieraden en Grand Tour jewellery
Daarnaast werden in de Victorian Grand tijd vele historiserende sieraden vervaardigd. Archeologische ontdekkingen zorgden voor herlevingen van Griekse, Etruskische en Romeinse stijlen, alsook de Gotiek en de Renaissance. Ook Grand Tour jewellery was geliefd: sieraden als souvenir aan een reis langs toeristische attracties in Italië, zoals het Colosseum en het Pantheon. Afbeeldingen van met name Italiaanse trekpleisters werden in micromozaïek of pietra dura vervaardigd en gezet in sieraden. Ook landen als Frankrijk en Griekenland werden aangedaan tijdens zo’n reis en zijn zo terug te vinden als beeldmotief in sieraden.

Emaille medaillon met cupido die een jong meisje begeleidt, haar ogen gesloten, een metafoor voor "liefde is blind", Frans, eind 1800. Met dank aan Métier Paris

The Aesthetic
De laatste van de drie te onderscheiden periodes in de Victoriaanse tijd is The Aesthetic en begint in circa 1880. De stijl wordt lichthartiger en symbolen voor geluk zoals hoefijzers en eikels raken in zwang. Sieraden worden bereikbaar voor steeds meer mensen. Ook motieven met sporten als paardrijden, jagen, racen, fietsen, vissen en golf komen veelvuldig voor, net als muziekinstrumenten.

Posies, acrostisch en bloementaal
Verschillende typen sieraden worden toegelicht in het boek. De naam van posies, ringen met aan de binnenzijde een tekst, is afgeleid van het Franse woord poésie. Sieraden met verschillende soorten stenen kunnen letterlijk boodschappen bevatten, het gaat dan om acrostische sieraden. De eerste letter van de naam van de steen wordt daarvoor gebruikt. Zo staan diamant, smaragd (emerald), amethist en en robijn in die volgorde voor DEAR.

Scharnierende gouden en polychroom geëmailleerde armband, ontworpen als een bezaaid hoefijzer met de inscriptie "Porte Bonheur", in 14-karaats goud en platina, circa 1880. Met dank aan Kentshire. Foto: Kevin Kish voor Kentshire, NYC

In Turkije bestond de gewoonte met bloemen berichten door te geven. Dit gebruik werd overgenomen in Europa. Louise Cortambert schreef er in 1819 een boek over: Le Langage des Fleurs, dat een jaar later in het Engels werd vertaald. Deze taal werd vanaf de Victoriaanse tijd ook veelvuldig in sieraden toegepast. Zo zijn onder meer vergeet-me-nietjes, rozen, viooltjes, tulpen en lelietjes van dalen veel als beeldmotief gebruikt. Andere veelvoorkomende symbolen zijn knopen, linten, strikken, cupido’s, hartjes met pijlen en vogels als zwaluwen en duiven, soms met een brief in hun snavel.

Edwardian, Belle Époque en Art Nouveau
Ongeveer gelijktijdig met de Art Nouveau speelde zich de stijlperiode af die wordt aangeduid met Belle Époque of Edwardiaans tijdperk (1895-1915). Door het gebruik van platina konden stenen met minder metaal worden gezet. Sieraden uit deze periode zijn rijk aan ornament. Beeldmotieven zijn ontleend aan de achttiende eeuw. De Britse koning Edward VII (1841-1910) is naamgever van deze stijlperiode. Hij was getrouwd met Alexandra van Denemarken (1844-1925). Zij werden beide gezien als stijlicoon en bepaalden de mode. Witte of kleurloze materialen zoals platina, diamanten en parels werden veelvuldig toegepast. Blad- en bloemmotieven kwamen veel voor alsook strikken, linten en kwasten. Door koningin Alexandra raakten chokers, of ook wel colliers de chien of dogcollars populair: een type halssieraad dat strak om de hals wordt gedragen.

Belle Époque dubbel hart turkoois en diamanten broche, Frans, circa 1880. Foto met dank aan Métier Paris

Art Déco
Helder wordt uitgelegd waarom sieraden met geometrische motieven uit de tijd van de Art Déco zo draagbaar en geliefd zijn onder verzamelaars. Ook wordt uit de doeken gedaan dat ongesigneerde stukken vaak door dezelfde handen zijn gegaan als de gesigneerde exemplaren en daarom in kwaliteit niet onderdoen. De ongemerkte sieraden echter zijn wel veel betaalbaarder. Jade, diamanten, koraal en zwarte onyx zijn veel gebruikte materialen in sieraden uit deze periode. Sautoirs (lange halssieraden) en lange oorsieraden werden veel gedragen in de jaren twintig en dertig van de twintigste eeuw. De nieuwe haardracht en de verticale lijnvoering in de mode van die tijd lieten zich goed combineren met lange oorsieraden. Ook werden er bandeau’s gedragen tijdens het interbellum. Dit sieraad werd op het voorhoofd gedragen en was een alternatief voor de chiquere tiara.

Uiteengevallen in erfenissen
Ook wordt in het boek verteld waarom parures in originele foedralen zo zeldzaam zijn. Behalve dat ze vaak zijn aangepast aan de veranderende smaak, zijn ze ook vaak verdeeld onder verschillende erfgenamen.

Natuurlijke Birmese saffier en diamanten cluster collier gezet in goud en zilver, Engels, circa 1870. Met dank aan A La Vieille Russie

Waar te koop
De beste antiquairs in Europa en de Verenigde Staten worden kort beschreven in de publicatie. Ook wordt toegelicht hoe het er op veilingen aan toe gaat en hoe daarin het beste te opereren. Tien verschillende typen sieraden worden belicht die interessant zijn als verzamelobject. De auteur deelt haar persoonlijke voorkeuren en geeft adviezen zoals bedenk van tevoren hoe veel geld je bereid bent uit te geven als dat ene gewilde sieraad op je pad komt. Ook krijgt de lezer advies over hoe de sieraden te dragen en te combineren. Mij schrikt dat combineren af als het om armbanden en halssieraden gaat: schuiven ze niet te zeer langs elkaar waardoor ze elkaar makkelijk kunnen beschadigen?

Bernstein meldt ook dat ze de laatste twee jaar op internet, Instagram, meer Georgiaanse en Victoriaanse sieraden heeft gezien dan in het echt de twee decennia daarvoor. Ze waarschuwt voor reproducties en raadt (potentiële) verzamelaars aan veel te lezen (op papier) en vooral langs te gaan bij handelaren en met ze in gesprek te gaan en de sieraden zelf te bekijken en te ervaren. Ook raadt ze een loep die 10 keer vergroot aan, zodat stenen kunnen worden bekeken op chips en metalen op ingeslagen verantwoordelijkheidstekens.

Op de laatste pagina’s van het boek staan twintig antiquairs kort beschreven. Deze teksten zijn waarschijnlijk door de bedrijven zelf aangeleverd, want ze verschillen nogal van inhoud en zijn ook niet allemaal even logisch opgebouwd. Verder is het in een boek niet handig te schrijven over “veertig jaar geleden”; het is beter een jaartal te noemen, dat is makkelijker voor de lezer.

Hart medaillon in 18-karaats goud en email met diamanten. De slangenketting van geweven goud met gegraveerde bladeren, blauw email en diamanten hangt aan het hartvormige hangslot, versierd met oudgeslepen diamanten in een stermotief op de blauwe emailplaa

Beloftes worden waargemaakt
De publicatie is rijk voorzien van illustraties afkomstig van verschillende handelaren. Ook toont Bernstein stukken uit haar persoonlijke collectie. De gids is misschien niet heel fraai vormgegeven, het beantwoordt wel aan de verwachtingen die in de inleiding worden geschetst: het is een praktische gids voor wat betreft de geschiedenis, het verzamelen en het onderhouden van antieke sieraden. Verschillende handelaren komen aan het woord en delen kennis en voorkeuren met de lezer. Dat werkt goed. Het boek behandelt alleen sieraden van de dominante witte invasieve gemeenschappen uit zowel Europa als de Verenigde Staten.

Bibliografie (selectie)
Bernstein, B. (2022) The Modern Guide to Antique Jewellery. Woodbridge: ACC Art Books. ISBN 9781788841580