De Bloomer: een politiek hoofdstuk in de modegeschiedenis
Het is bijna niet meer voor te stellen, maar tot lang in de 20ste eeuw gold in veel West-Europese landen de wet dat vrouwen zich niet mochten kleden zoals mannen.
Beter gezegd: vrouwen mochten zich op straffe van arrestatie of een flinke boete niet in broek vertonen, het enige kledingstuk dat uniek was voorbehouden aan mannen en dat symbool stond voor het heersende patriarchisme. In Parijs werd het ‘broekenverbod voor vrouwen’ pas in 2013 afgeschaft.
Met je bloomer in de bak
In het midden van de negentiende eeuw, aan het begin van de vrouwenbeweging, trokken feministen, burgerrechtenactivisten en vrouwelijke politici letterlijk de broek aan in hun strijd voor meer vrouwenrechten, meer publieke gelijkheid en meer gelijkwaardigheid van vrouwen. Wijde pofbroeken of ‘de bloomer’ (in het Engels ‘bloomers’) werden hét symbool van de vrouwenemancipatie in de ijzeren eeuw. In 1851 waren ze zelfs kort een ware mode-rage in Amerika en Engeland.
De bloomer was een harembroek die bij de enkels werden samen geplooid of gerimpeld. Het complete bloomerkostuum bestond uit een bloomer, met daaroverheen een geplooide rok tot op de knie en een getailleerd jak met schootje. Er werd geen hoepel en onderrokken bij gedragen. Later, vooral in Amerika, ontwikkelde de bloomer zich in de richting van een pantalon met rechte pijpen, hoewel die voor vrouwen risicovol was om te dragen omdat deze (te) veel leek op een mannenbroek. De Amerikaanse burgerrechtenactivist Lucy Stone (1818-1893) droeg jarenlang zo’n model met smallere pijpen en werd niet gearresteerd. De Amerikaanse burgerrechtenactivist Mary Edwards Walker (1832-1919) daarentegen belandde diverse keren achter de tralies, de laatste keer op haar 80ste.
Gezondheidskleding
Het bloomerkostuum werd ontwikkeld rond 1849 voor vrouwen in sanatoria, voor wie bewegingsvrijheid en veel beweging belangrijker was dan modekleding. Het werd uitsluitend privé gedragen maar sommige vrouwen vonden het zo fijn zitten, of waren dermate invalide, dat zij er ten slotte mee buiten de deur gingen. Dit werd opgepikt door de toen net opkomende nieuwsmedia, die trouw werden gelezen door vrouwen in de toen net opkomende vrouwenbeweging. ‘And the rest is history.’
Bloomerrage
Zoals tijdens de Franse revolutie de lange broek werd geadopteerd als vaandel voor een politieke emancipatiestrijd (de revolutionaire ‘sansculotten’, letterlijk ‘zonder kniebroeken’, werden vernoemd naar hun lange eenvoudige werkmansbroeken die zij droegen als ‘geuzenvlag’), zo werd de bloomer in mum van tijd hét politieke statement van vrouwen die zich niet neerlegden bij een ondergeschikte rol voor vrouwen in het openbare leven. Ze noemden het bloomerskostuum dan ook wel ‘freedom dress’. En de vrouwen vonden het leuk, in 1851. Er ontstond een ware bloomer-hype, met compleet met bloomerfeesten en bloomerbals. Een Amerikaanse textielfabriek gaf een speciaal banket voor vrouwelijke werknemers die hun rokken verruilden voor de (veiliger) bloomer.
Uitgelachen en weggepest
De populariteit van de bloomer bleek echter van korte duur. Hopen sommige vrouwen in 2020 op een ‘sisverbod’, de bloomerdragers in de 19de eeuw hadden het pas echt zwaar op straat. Niet alleen riskeerden spraakmakende feministes arrestatie vanwege hun bloomer (een slimme truc om hen het zwijgen op te leggen en als voorbeeld te stellen), minder radicale dragers werden voortdurend uitgejouwd en gepest op straat, en belachelijk gemaakt in satirische cartoons. Hen werd verweten dat ze er losse zeden op na hielden. Alle slechte eigenschappen van mannen – hoe ironisch – werden de bloomerdragers nagedragen: ze zouden roken, drinken, losbandig zijn, gokken, schulden maken en vreemdgaan. Strenge vaders verboden hun dochters de bloomer aan te trekken omdat ze anders niet huwbaar waren. Mannelijke politici verboden het hun echtgenotes, want anders zouden ze de verkiezingen verliezen.
Zelfs de grootste volhouders bezweken onder de sociale druk. Nadat de Amerikaanse activiste Elizabeth Cady Stanton (1815-1902), een van de eerste en ook laatste dragers van de bloomer, weer de rokken had aangetrokken, verzuchtte ze: ‘We droegen ze voor meer vrijheid, maar wat is bewegingsvrijheid vergeleken met mentale gevangenschap?’
Ons Nederlanders zijn (te) nuchter
Net als tegenwoordig hielden de Nederlanders in de negentiende eeuw ook al niet van extremen. Toen de hype in Amerika en Engeland op haar hoogtepunt was, droeg dan ook geen enkele vrouw in Nederland een broek, tenzij dat absoluut noodzakelijk was voor hun werk (zoals de Friese ‘wjrim dollers’ op het Wad, die al in de achttiende eeuw - geheel sociaal geaccepteerd - een klepbroek aan hadden tijdens het pierensteken).
Tegen het einde van de negentiende eeuw vond de toen net opgerichte Nederlandse Reformbeweging, de Veereeniging voor Verbetering van Vrouwenkleeding (V.v.V.v.V.), weliswaar dat vrouwen comfortabele kleding moesten kunnen dragen, maar een broek hoorde daar niet bij: die was louter bedoeld voor sportieve activiteiten, met name fietsen en zwemmen. Tandarts Henriëtte van Loenen-de Bordes, overtuigd lid van de V.v.V.v.V. en fanatiek strijder voor het vrouwenkiesrecht, was een uitzondering. Zij droeg in het dagelijks leven een broek omdat ze rokken ronduit hinderlijk vond. Ze stelde: ‘je steekt je armen toch ook niet in één mouw?’ De meeste vrouwen binnen de V.v.V.v.V. wilden echter niet te boek staan als 'mannenhaatster' en namen dus niet het 'radicale' besluit om bloomers te dragen. (Wat trouwens zou kunnen – een schot voor de boeg - is dat wijde pofbroeken in Nederland typisch werden gedragen in de mannelijke streekdracht, door boeren en vissers, en dat de dames uit de betere stand zich daar liever niet mee wilden vereenzelvigen.)
Van politiek statement naar sportbroek
Na het fin de siècle transformeerden bloomers zich wereldwijd van politiek statement naar ‘fatsoenlijke sportkleding’ voor de vrouw. Kostuums met lange broekrokken en later broekrokken tot op de knie werden gedragen door paardrijders, schaatsrijders, wandelaars, fietsers, zwemmers en gymnasten. De scherpe randjes van de bloomers als politiek statement waren eraf, maar toch werkte de vrouwenbroek as ‘vrijetijdskleding’ emanciperend. Het werd door de ‘knickerbockers, zoals de bloomer toen werd genoemd, voor meer vrouwen mogelijk om zich vaker en beter door het publieke leven te bewegen en zichzelf daarin een plek te verwerven.
Na de Eerste Wereldoorlog vocht de broek zich langzaam een weg in de algemeen geaccepteerde vrouwengarderobe, met de Franse modeontwerper Coco Chanel, de Duits-Amerikaanse filmster Marlene Dietrich en, in Nederland, de kunstenaar Nelly van Doesburg als ‘early adopters’. Inmiddels, in de 22ste eeuw, omarmen gezaghebbende politieke topstukken als de Duitse bondskanselier Angela Merkel en de Amerikaanse presidentskandidaat Hillary Clinton de ‘powersuit’ als uiting van daadkrachtig leiderschap. Had Amelia Bloomer dit toch eens kunnen zien.
‘Saggy pants’: de bloomer van nu
Dat een wijde broek toch ook tegenwoordig nog een risicovol politiek statement kan zijn voor mensen die strijden voor rechtvaardigheid en emancipatie, blijkt uit een kwestie in het Amerikaanse Florida. In 2014 stelde de plaats Ocala een verbod in op zogenaamde ‘saggy pants’, een wijde broek waarvan de tailleband tot onder de billen wordt gedragen, met name door Afro-Amerikaanse mannen. Dragers lopen risico op een boete van 500 dollar of een gevangenisstraf van maximaal zes maanden. Meerdere Amerikaanse gemeentes stelden zo’n verbod in.
Meer lezen
‘A Little History of Women’s Trousers in Sister Mag, april 2020
‘Women in Trousers — from Bloomers to Rational Dress’ door Helen Rappaport
Wearing the Trousers. Fashion, Freedom and the Rise of the Modern Woman door Don Chapman (2017)
‘Vrouwen in Parijs mogen een broek dragen’ in Trouw, februari 2013
Meer kijken
Deel
Aanvullingen
Vul deze informatie aan of geef een reactie
Reactie