Boekbespreking: Picasso and artist's jewellery

Ja, Picasso heeft óók sieraden gemaakt. Vorig jaar waren ze te zien in het Museu Picasso te Barcelona, samen met sieraden van andere kunstenaars. Door corona was de tentoonstelling beperkt geopend, maar gelukkig is er ook een boek.

Op het eerste gezicht
Het boek is sober, efficiënt en toch monumentaal vormgegeven. Er staan buiten goed gefotografeerde sieraden die de ruimte krijgen tegen een witte achtergrond ook veel foto's in uit het leven van Pablo Picasso en tijdgenoten, veel in zwart wit en daar sluiten de basiskleuren uit de vormgeving en het matte papier perfect op aan.

Na de inhoudsopgave volgen twee paginavullende foto's van Picasso op zijn vijfenzeventigste verjaardag. De rokende Jacqueline Roque (1926-1986) doet de eveneens rokende jarige een halssieraad om. Roque heeft het sieraad zelf gemaakt.

Het tweetalige boek is verschenen bij de tentoonstelling PICASSO i les joies d'artista in het Museu Picasso te Barcelona (Spanje). De tentoonstelling, waarop een deel van de in het boek besproken sieraden was te zien, werd gecureerd door Emmanuel Guigon en Manon Lecaplain.

De publicatie is uitgebracht in twee taalcombinaties: Catalaans en Engels en Spaans en Frans. De expositie was te zien van 21 mei 2021 tot en met 26 september 2021.

Na de inhoudsopgave komen in vijf hoofdstukken van de hand van vier auteurs verschillende onderwerpen aan bod. Na deze essays volgen beknopte geschiedenissen en levensbeschrijvingen van de verschillende respectievelijk producenten en kunstenaars van de tentoongestelde sieraden.

Naast sieraden van Picasso zijn er ook sieraden te zien van tijdgenoten, voornamelijk afkomstig uit de collectie van Clo Fleiss. De bladzijden zijn meestentijds verdeeld in twee kolommen. De linkerkolom bevat Catalaanse tekst in donkergrijs gedrukt. De tweede kolom toont dezelfde tekst in donkerbruin, maar dan in het Engels.

Medallion Nude July 1950 Fired and painted red earthenware 11.3 × 8.3 cm Private Collection, Cannes © Succession Pablo Picasso, VEGAP, Madrid 2021 Private Collection, Cannes. All rights reserved.

Verschillende fotografen
Als kunsthistoricus in de dop had ik een zwak voor Picasso: boeken over zijn leven en werk verslond ik. Ik houd nog steeds van zijn krachtige en trefzekere vormen, al verafschuw ik Picasso's liefde voor stierenvechten en vind ik zijn machismo ondertussen onuitstaanbaar.

Picasso is veel gefotografeerd, door verschillende fotografen. Bekend in dat verband is het werk van de Hongaar Brassaï (Gyula Halász, 1899-1984), maar er zijn ook vele anderen zoals Edward Quinn (1920-1997). Het leven van Picasso krijgt daardoor een rijke context.

De catalogus toont foto's van de hand van Brassaï, René Burri (1933-2014), Robert Capa (1913-1954), Robert Doisneau (1912-1994), David Douglas Duncan (1916-2018), Kary H. Lasch (1914-1993), Alexander Liberman (1912-1999), Dora Maar (1907-1997), Lee Miller (1907-1977) (een portret van Nusch Éluard), Nick de Morgoli (1916-2000), Gerald Murphy (1888-1964), Robert Picault (1919-2000), Quinn, André Villers (1930-2016) en Man Ray.

Een aanzienlijk deel van de in deze catalogus afgebeelde foto's met Picasso is herhaaldelijk eerder gepubliceerd en op die beelden staat hij vrijwel altijd met een sigaret. De twintigste eeuw was buiten de eeuw van Picasso ook de eeuw van de sigaret. Lachen zie je Picasso zelden. Picasso heeft duizenden schilderijen gemaakt, maar nooit is hij te zien op foto's met verf aan zijn handen of op zijn kleding.

Dora Maar with a Necklace, 52.5 x 41.5 cm Museu Picasso, Barcelona. Gift of Galerie Louis Leiris, 1983.

Picasso's sieraden zijn persoonlijk
Picasso vervaardigde vooral sieraden voor de mensen in zijn omgeving. Ze zijn persoonlijk van aard. Er bestaan verschillende foto's waarop zijn geliefden Dora Maar, Françoise Gilot (1921-) en Jacqueline Roque zijn sieraden dragen. Ook partners van bevriende kunstenaars droegen zijn werk. Bekend in dit verband is Nusch Éluard (1906-1946).

Picasso maakte voor het eerst sieraden op grote schaal nadat hij in 1936 de fotograaf Dora Maar had ontmoet. Hij vervaardigde broches en hangers van objecten waaraan hij een gekrast of geschilderd portret toevoegde. Ook maakte hij een klein aantal ringen, waarvan de meeste waren bestemd voor Maar.

Sfeerbeeld van de tentoonstelling. © Museu Picasso, Barcelona.

Eerste en tweede hoofdstuk
In het eerste acht pagina's tellende hoofdstuk schetst conservator Emmanuel Guigon in grote lijnen de inhoud van het boek alsook de opzet van de tentoonstelling.

Lecaplain beschrijft in het 50 pagina's tellende tweede hoofdstuk vervolgens hoe Picasso zich zijn leven lang verhield tot sieraden: hoe hij ze maakte, hoe hij ze droeg, schilderde of tekende. Picasso wilde niet met derden over door hem vervaardigde sieraden van gedachten wisselen. Het illustreert het gegeven dat hij zijn sieraden niet voor de markt maakte, maar alleen voor intimi. Pas aan het einde van Picasso's leven werden er enkele sieraden in serie geproduceerd.

Picasso liet zijn sieraden in tegenstelling tot zijn andere werk niet tentoonstellen. Dat sommige sieraden van zijn hand tijdens zijn leven toch publiekelijk te zien waren zoals op International Exhibition of Modern Jewelry, 1890-1961 in Goldsmiths Hall te Londen (Verenigd Koninkrijk) in 1961, of in Musée des Arts Décoratifs te Parijs (Frankrijk) in 1962 en in MoMA te New York (Verenigde Staten) in 1967, lag buiten zijn macht.

Lecaplain beschrijft verder dat Gertrud Stein (1874-1946) in haar biografie van Picasso uit 1938 meldt dat Picasso's belangstelling voor sieraden terugvoert tot zijn kindertijd: zijn moeder zou uit een familie van zilversmeden stammen.

Waarschijnlijker is dat Picasso rond 1900 in zowel Barcelona (Spanje) als Parijs (Frankrijk) verschillende sieraden had gezien van andere kunstenaars zoals Paco Durrio, Pablo Gargallo, Julio Gonzáles en Manolo Hugué. Picasso's geliefde Fernande Olivier (1881-1966) is gefotografeerd met een broche van Paco Durrio.

Stenen rapen aan het strand
Tijdens zomervakanties in de jaren dertig die Picasso met Maar aan het strand doorbracht, raapte hij vele stenen op die hij later zou beschilderden of anderszins bewerken tot sieraad. Zowel Maar als Brassaï hebben deze stenen gefotografeerd.

Brassaï heeft hierbij vastgelegd dat Picasso zei dat hij de stenen uit de zee vaak zo mooi vond dat alleen een paar lijnen, gekrast of geschilderd, hoefde toe te voegen om de steen tot een kunstobject te transformeren.

Necklace Owl 1948 Stone, metal and bone on a violet string 38 cm Private Collection. © Museo Picasso Barcelona. © Museu Picasso, Barcelona.

Samen met zijn geliefde Françoise Gilot maakte Picasso in 1948 een halssieraad met een hanger in de vorm van een uil. Robert Capa maakte een iconische foto van het stel op het strand waarbij Picasso Gilot tegen de zon beschermt door een parasol voor haar op te houden en Gilot het halssieraad met de uil draagt.

In het boek staat deze foto naast een afbeelding van het halssieraad. Wat opvalt is dat de afgebeelde halssieraden niet identiek zijn. De compositie en de kleuren van de kralen komen niet met elkaar overeen. Dit gegeven was ook de auteurs van het boek niet ontgaan.

Na de Tweede Wereldoorlog stortte Picasso zich op de vervaardiging van keramische objecten in de werkplaats van Suzanne en Georges Ramié in Vallauris (Frankrijk). Voor Picasso vormden de mogelijkheden van keramiek een symbiose tussen graveren, beeldhouwkunst en schilderkunst. Hieruit vloeiden in 1949 en 1950 ook keramische hangers en medaillons voort, die in oplagen varieerden van 40 tot 500.

After Pablo Picasso Medallion, Face of a Faun, 23-carat gold Ø 5 cm Ed. 16/20 Made by the Atelier Hugo, Aix-en-Provence, the 1970s Private Collection.

François Hugo en Picasso
Het derde hoofdstuk, geschreven door Clare Finn, geeft een inkijkje in de moeizame samenwerking van Picasso met François Hugo, die sieraden naar ontwerpen en tekeningen van Picasso heeft geproduceerd. Het proefschrift van Finn over de samenwerking is in 2004 verschenen.

In 1972 vervaardigde Hugo een medaillon van goud in een oplage van 20 naar een tekening van Picasso. Het medaillon is in verschillende publicaties beschreven als lachende zon, masker, leeuw, faun en baardman. Geen van die beschrijvingen is juist; het gaat om een portret van Rembrandt.

Vrijwel alle sieraden die Hugo van of naar Picasso heeft vervaardigd zijn niet sámen met Picasso tot stand gekomen.

Het vierde hoofdstuk, eveneens van de hand van Lecaplain biedt een overzicht van alle sieraden die (mogelijk) door Picasso zijn vervaardigd. Er is ruim aandacht voor authenticiteit en oplages.

Sieraden in films: een verdwaald hoofdstuk
Georges Sebbag schreef het vijfde hoofdstuk dat gaat over sieraden in films. Vampiers en dieven komen voorbij, de acteurs Audrey Hepburn (1929-1993) en Marlene Dietrich (1901-1992) ook, maar de link met sieraden van Picasso blijft duister.

De films draaien voor een goed deel rond traditionele kostbare juwelen. Gustave Moreau (1826-1898), André Breton (1896-1966) en Charles Baudelaire (1821-1867) passeren ook de revue, maar wat het verband met Picasso's sieraden is komt ook hier niet uit de verf.

Het hoofdstuk is waarschijnlijk bedoeld als vehikel de omvangrijke collectie van Clo Fleiss, die ook deel uitmaakt van de tentoonstelling en de catalogus, te introduceren.

Uit de collectie van Clo Fleiss
Het tweede deel van de catalogus (en ook het tweede deel van de tentoonstelling) toont sieraden van tijdgenoten van Picasso uit voornamelijk de persoonlijke verzameling van Clo Fleiss.

Na de essays volgen in het boek overzichten met respectievelijk korte geschiedenissen van de bedrijven die waren betrokken bij de vervaardiging van de besproken en getoonde sieraden en daaropvolgend beknopte levensbeschrijvingen van de verschillende kunstenaars.

Ten slotte een lijst met alle in het boek besproken sieraden, die niet allemaal op de tentoonstelling in Museu Picasso waren te zien. Merkwaardig is dat in die lijst als eigenaar vaak Private Collection, Paris staat vermeld. Waarom niet Clo Fleiss, zoals eerder vermeld?

De Engelse vertaling van de lijst overigens is niet goed nagekeken door de uitgever en de auteurs. Zeker acht keer wordt gesproken van fashion designer Elsa Schiapairi, terwijl Elsa Schiaparelli wordt bedoeld.

In de Catalaanse lijst die aan de Engelse voorafgaat staat de naam gelukkig wel correct gespeld. Hoe dan ook: het boek geeft een goed en gedetailleerd overzicht van de sieraden naar en door Picasso vervaardigd. De collectie van Clo Fleiss is er een beetje met de haren bijgesleept, maar kan evengoed worden gezien als een aardige bonus.

Tentoongestelde kunstenaars (selectie)
Arman
Louise Bourgeois
Pol Bury
Alexander Calder
César
Salvador Dalí
Max Ernst
Lucio Fontana
Alberto Giacometti
Julio Gonzáles
Jacqueline de Jong
Meret Oppenheim
Pablo Picasso
Man Ray
Niki de Saint Phalle
Dorothea Tanning

Tentoonstellingen (selectie)
2021 - PICASSO i les joies d'artista/PICASSO and artist's jewellery/PICASSO y las joyas de artista, Museu Picasso, Barcelona (Spanje) (21 mei 2021 t/m 26 september 2021)

Bibliografie
Finn, C., Guigon, E. Lecaplain, M. en Sebbag, G. (2021) Picasso i les joies d'artista, Picasso and Artist's Jewellery. ISBN 9788412232783